Το πείραμα του Stanford

* από το http://www.hint.gr

June 23, 2007

Το 1971 στο Πανεπιστήμιο του Stanford διεξήχθη ένα πείραμα με αξιοπρόσεκτα και ακόμα και σήμερα επίκαιρα ευρήματα.Ο παγκοσμίου φήμης ψυχολόγος Φίλιπ Ζιμπάρντο(Philip Zimbardo) καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stanford εμπνεύστηκε και οργάνωσε ένα πείραμα που εξηγεί πολλά για τη συμπεριφορά των εχόντων την εξουσία απέναντι στους ασθενέστερους. Βασικός στόχος του πειράματος ήταν η μελέτη της συμβίωσης κρατουμένων και φρουρών σε μια σκηνοθετημένη φυλακή.Τους ρόλους θα διαδραμάτιζαν απλοί καθημερινοί άνθρωποι.

Ο Ζιμπαρντό σε συνεργασία με 2 μεταπτυχιακούς φοιτητές του τοποθέτησε μια αγγελία στις εφημερίδες ζητώντας άτομα να συμμετάσχουν στο πείραμα έναντι του ποσού των 14-15 δολλαρίων την ημέρα.Οι αιτούντες έφτασαν τους 70.Απο αυτούς επιλέχθηκαν μετά από διάφορα ψυχολογικά τεστ 24 υγιείς,έξυπνοι άνδρες νεαρής ηλικίας που άνηκαν στη μεσαία τάξη.Οι 18 εξ αυτών εντελώς τυχαία (με τη ρίψη ενός νομίσματος) θα αναλάμβαναν να διαδραματίσουν τους ρόλους των κρατουμένων και των φρουρών.Οι υπόλοιποι θα παρέμεναν σε θέση αναμονής και μόνο εάν παρουσιαζόταν ανάγκη θα συμμετείχαν στο πείραμα.

Αφού ,σε κάποιο χώρο του πανεπιστημίου, δημιουργήθηκαν αντίστοιχες συνθήκες ενός κρατητηρίου (καθόλου παράθυρα ή ρολόγια,συστήματα παρακολούθησης των κρατουμένων,κελί απομόνωσης),η φυλακή του πειράματος ήταν έτοιμη να φιλοξενήσει τους κρατούμενους της.Αυτοί εν τω μεταξύ είχαν συλληφθεί στο σπίτι τους,είδαν τους γείτονες να τους κοιτούν έκπληκτοι μη γνωρίζοντας τη συμμετοχή τους στο πείραμα,δέχθηκαν κατηγορίες για συμμετοχή σε ένοπλη ληστεία,μεταφέρθηκαν υπό πραγματικές συνθήκες σε αστυνομικά τμήματα και ανέμεναν τη φυλάκιση τους.


Όταν έφτασε η ώρα να μεταφερθούν στη φυλακή,οι κρατούμενοι αφού ελέχθησαν συστηματικά από τους φύλακες,αναγκάστηκαν να γδυθούν και να ψεκαστούν για τυχόν μικρόβια που δεν έπρεπε να φέρουν στη φυλακή.Στη συνέχεια αφού τους δόθηκαν φόρμες που έφεραν τον αριθμό τους,τοποθετήθηκε σε κάθε έναν από αυτούς μια αλυσίδα.Στόχος των παραπάνω:η διαμόρφωση συνθηκών εξευτελισμού της ανθρώπινης προσωπικότητας,όμοιων με αυτές που υφίστανται αληθινοί κρατούμενοι σε αληθινές φυλακές.



Οι οδηγίες για τον τρόπο συμπεριφοράς των φρουρών δεν ήταν συγκεκριμένες.Μπορούσαν να ενεργήσουν όπως εκείνοι έκριναν για να κερδίσουν το σεβασμό των κρατουμένων και να διαφυλάξουν την τάξη στις “φυλακές” του Stanford.Που τους οδήγησε το ένστικτό τους;Αρχικά απλά ξυπνούσαν μέσα στη νύχτα τους κρατούμενους και τους ανάγκαζαν να παρουσιάζονται με τους αριθμούς τους ενώ ως μέσο σωματικής τιμωρίας για τους πιο απείθαρχους χρησιμοποίησαν τα push-ups μη διστάζοντας ακόμα και να πατάνε στην πλάτη τους υπό τιμωρία κρατούμενους.Οι κρατούμενοι από νωρίς αντέδρασαν στα αυταρχικά μέτρα των φρουρών.Εξεγέρθησαν,τοποθέτησαν τα κρεβάτια τους στην πόρτα των κελιών τους και πέταξαν τις φόρμες με τα νούμερα τους.Η απάντηση των φρουρών άμεση:κάλεσαν ενισχύσεις (τους …αναπληρωματικούς φρουρούς),χρησιμοποίησαν πυροσβεστήρες για να απωθήσουν τους κρατούμενους ενώ άρχισαν να εφαρμόζουν και μέτρα ψυχολογικής πίεσης με στόχο να διασπάσουν την ενότητα των κρατουμένων.Παράδειγμα;Σέρβιραν με κάθε είδους λιχουδιές τους υπάκοους κρατούμενους και έβαζαν τους ανυπάκοους να παρακολουθούν.Μέχρι και η τουαλέτα έγινε προνόμιο που απολάμβαναν οι κρατούμενοι συγκεκριμένες ώρες της ημέρας.Αποτέλεσμα;Δυσοσμία και ανθιυγεινές συνθήκες που επιβάρυναν την κατάσταση των κρατουμένων.



Ο έλεγχος στο πείραμα σταδιακά χανόταν.Οι φύλακες ένιωθαν τους κρατούμενους σαν ενοχλητικά παράσιτα που τους χαλούν την ηρεμία,οι κρατούμενοι έβλεπαν τους φύλακες ως καταπιεστές των δικαιωμάτων τους.Είχαν όλοι μπει τόσο έντονα στο “πετσί” των ρόλων τους που ξέχναγαν ότι απλά συμμετείχαν σε ένα πείραμα.36 ώρες άντεξε ο πρώτος κρατούμενος.Για να γλυτώσει άρχισε να συμπεριφέρεται σαν τρελός,έκλαιγε,φώναζε μέχρι που πείστηκαν οι αρμόδιοι του πειράματος ότι δεν προσποιούνταν,ότι πράγματι καταπιέζονταν και τον άφησαν ελεύθερο.

Για την ακόμα καλύτερη εξομοίωση της πραγματικής κατάστασης στις φυλακές πραγματοποιήθηκε και το καθιερωμένο επισκεπτήριο.Το εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι ακόμα και οι γονείς πειθάρχησαν στις υποδείξεις των φρουρών και συμβιβάστηκαν με την κατάσταση την οποία βίωναν τα παιδιά τους.Έγιναν και αυτοί μέρος του παιχνιδιού.Μετά το επισκεπτήριο διέρευσε στις …φυλακές μια φήμη για μαζική απόδραση των κρατουμένων.Οι φύλακες ετοίμασαν το σχέδιο αντίδρασης τους και όταν αποδείχθηκε πως το έκαναν επί ματαίω,μιας και καμία απόδραση δε σχεδιαζόταν,σκλήρυναν ακόμα περισσότερο τη στάση τους.



Λίγο πριν το …αναγκαστικό τέλος του πειράματος,στη φυλακή του Stanforf ήρθε και ένας καθολικός ιερέας,ο οποίος επισκεπτόταν πραγματικές φυλακές και κλήθηκε να ελέγξει την αξιοπιστία του πειράματος.Η συνάντηση με τον ιερέα έκρυβε νέες εκπλήξεις για τους διοργανωτές του πειράματος.Οι μισοί κρατούμενοι συστήθηκαν με το νούμερο τους αντί να χρησιμοποιήσουν το όνομα τους ενώ αποδέχτηκαν τις κατηγορίες οι οποίες τους είχαν απαγγελθεί.Ένας απ’όλους δεν ήθελε να μιλήσει με τον ιερέα,ζητούσε να τον δει γιατρός.Όταν τελικά πείστηκε και πήγε να δει τον ιερέα λύγισε,έβαλε τα κλάματα,φώναζε.Οι υπόλοιποι αντέδρασαν φωνάζοντας ενορχηστρωμένα ότι “ο 819 είναι κακός κρατούμενος”.Έκλαιγε ακόμα περισσότερο ακούγοντας τους συγκρατούμενούς του και ήθελε να τους αποδείξει ότι αυτό που λένε δεν ισχύει.Μόνο μόλις του μίλησε ο καθηγητής Φίλιπ Ζιμπάρντο ο οποίος και του επεσήμανε ότι δεν είναι κρατούμενος,αλλά φοιτητής που συμμετέχει σε πείραμα,δέχτηκε να αποχωρήσει για το δικό του καλό.Το πείραμα έληξε μόλις την 6η μέρα διενέργειας του.Η ταχύτητα, αλλά και ο βαθμός στον οποίο οι συμμετέχοντες στο πείραμα «αιχμαλωτίστηκαν» σε αυτή τη δοκιμασία και υιοθέτησαν συμπεριφορές που μέχρι τότε τους ήταν τελείως άγνωστες ήταν αρκετά για να διακοπεί το πείραμα μια εβδομάδα νωρίτερα από την προκαθορισμένη ολοκλήρωση του.Άνθρωποι που ήταν απολύτως καλά ψυχολογικά κατέληξαν να βασανίζουν συναθρώπους τους.Άνθρωποι που ήταν απολύτως καλά ψυχολογικά λύγισαν,έκλαψαν,δεν άντεξαν τις κακουχίες και τον ευτελισμό της προσωπικότητας τους ακόμα και που γνώριζαν(;) ότι συμμετείχαν σε ένα πείραμα.Αφορμή για να δω το ντοκιμαντέρ και να γράψω τα παραπάνω στάθηκε το πρόσφατο βίντεο-σοκ που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο με την κακοποίηση αλλοδαπών κρατουμένων αλλά και οι συνεχείς αποκαλύψεις για βασανιστήρια στα αστυνομικά τμήματα στη χώρα μας.Διαπιστώσαμε με το παραπάνω διαχρονικό πείραμα πως αντιδρά ένας άνθρωπος όταν του αποδοθεί εξουσία για 6 ημέρες.Πως περιμένουμε να αντιδράσει λοιπόν ο ποτισμένος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του με εξουσία αστυνομικός;

Για κλείσιμο ένα video από το ελληνικό σύγχρονο αληθινό Stanford.Μετά το “εσύ το 1-εσύ το 2″ και τα χαστούκια των αλλοδαπών κρατουμένων,δείτε πως συμπεριφέρονται οι Έλληνες αστυνομικοί σε 2 ιερόδουλες όπως μεταδόθηκε σε ρεπορτάζ του Ant1.